KUBA - KULTURA, MUZYKA, JĘZYK wg Agnieszki

Tekst napisany przez Agnieszkę. 

Kuba - rum, cygara, żywiołowa muzyka, rewolucja, piękne plaże, mogotes... To najczęstsze skojarzenia jakie przychodzą do głowy. Każdy ma pewnie wiele innych wspomnień, doświadczeń i skojarzeń szczególnie po podróży do tego kraju. Pewnie też takich związanych z próbami podejmowania rozmowy w języku hiszpańskim.

Język hiszpański jest jednym z języków najczęściej używanych na świecie i w zależności od kraju występuje kilka jego odmian, a właściwie specyficznych określeń i wyrażeń występujących w danym kraju. Jadąc na Kubę warto jest znać kilka podstawowych zwrotów po hiszpańsku, bo o ile nie powinno być problemu z porozumieniem się po angielsku w Hawanie, to już poza większymi miastami może pojawić się problem z komunikacją.

Większość podstawowych zwrotów można znaleźć w różnego rodzaju rozmówkach lub słowniczkach kieszonkowych. Ja postanowiłam zebrać ciekawsze wyrażenia i "smaczki" z dialektu kubańskiego i wpleść w całość wątki muzyczne, bo w końcu Kuba to muzyka, a muzyka i język są pełne odniesień... do jedzenia :-)

Ze względu na swoją historię, a tym samym hiszpańskie, afrykańskie oraz karaibskie wpływy kulturowe, w odmianie kubańskiej języka hiszpańskiego znajdziemy wyrazy nacechowane takimi wpływami zarówno w zakresie jedzenia, przedmiotów codziennego użytku, a nawet nazw miejscowości. Najłatwiej jest zrozumieć słowa zapożyczone z angielskiego do czego przyczyniają się w dużej mierze emigranci kubańscy, jak np. moni (z ang. money), chopin (z ang. shopping, czyt. czopin, odnoszący się do zakupów tylko w CUC lub w sklepach dla turystów) czy yin (z ang. blue jeans, czyt. jin). Z okazji Dnia Ojca jak mieliście okazję widzieć w relacji z podróży zostałyśmy poczęstowane niezwykle słodkim queik (z ang. cake).

queik z okazji Dnia Ojca

Robiąc zakupy w kubańskim sklepie (bodega) będziemy potrzebowali siateczki, czyli jaba (czyt. chaba). W takiej foliowej siateczce dobrze jest przetrzymywać w lodówce cygara typu puro. Muszą one mieć odpowiednią wilgotność, wtedy zachowają świeżość do dwóch lat. A skoro o cygarach (cigarro), to w Viñales miałyśmy okazję próbować tzw. puro, czyli cygara robionego przez tamtejszych rolników bez użycia jakichkolwiek środków chemicznych. Niektóre osoby kojarzyły puro z machorką, ale to już indywidualna kwestia.

autorka tego tekstu z puro

Ale Kuba to nie tylko cygara, ale i muzyka. Słuchając muzyki kubańskiej warto znać kilka słów, które niejednokrotnie powtarzają się w piosenkach. Są nimi m.in. son, guajira, guantanamera i candela.

Guajira to typowe kubańskie słowo, szczególnie dla regionu Pinar del Río oraz okolic i oznacza dziewczynę pochodzącą ze wsi. Męski odpowiednik to guajiro, czyli robotnik rolny, który mieszka w bohío - chacie krytej strzechą przed którą stoi bujany fotel, na podwórzu biegają kury i świnie, a on sam chodzi w bawełnianej koszuli zwanej guayabera.

O życiu guajiro można posłuchać w piosence Polo Montañez, który pochodził z tych okolic, a jego dom muzeum można zwiedzić zatrzymując się w Las Terrazas.

Autor tekstów i piosenkarz był m.in. przedstawicielem tzw. son cubano czyli rodzaju muzyki, która wywodzi się ze wschodniej części wyspy (m.in. Guantánamo) nazywanej przez Kubańczyków oriente. Na fali ogromnej popularności, son stopniowo objął całą wyspę. Z wykonawców tzw. soneros najbardziej znani to Ibrahim Ferrer Planas, Compay Segundo (znani z Buena Vista Social Club) czy Beny Moré (którego pomnik można podziwiać na deptaku w Cienfuegos).

pomnik Beny'ego More'a w Cienfuegos

 son cubano o Habana Del Este, czyli wschodniej Hawanie

 

  Buena Vista Social Club - Chan Chan

Będąc na Kubie, szczególnie w miejscach typowo turystycznych, nie ma szans żebyście nie usłyszeli Guantánamera, której tytuł oznacza tyle co dziewczynę pochodzącą z regionu Guantanamo i jest cytatem z wiersza José Martí, kubańskiego poety i bohatera narodowego.

 Guantanamera

Pisząc o muzyce jaką wykonują zespoły kubańskie dla turystów na pewno znajdzie się Besame mucho (Całuj mnie mocno) wykonywana przez meksykańskiego piosenkarza Emilio Tuero, która stała się hitem na całym świecie i doczekała się wielu nowych wersji.

Kolejne dwie piosenki, które często można usłyszeć na wyspie i są bardzo znane na całym świecie a zostały skomponowane przez Kubańczyków to Dos gardenias i Quizás, quizás, quizás. W przypadku Dos gardenias, piosenka została skomponowana przez kubańską autorkę Isolinę Carrillo w 1947, zaś Quizás, quizás, quizás została skomponowana przez Osvaldo Farrés, a obie doczekały się wielu wykonań w różnych aranżacjach na całym świecie.

Piosenki do posłuchania w wykonaniu kubańskiej piosenkarki Omara Portuondo i duetu Andrea Bocelli & Jennifer Lopez

 Dos Gardenias i  Bésame mucho, Omara Portuondo

 Quizás, quizás, quizás, Andrea Bocelli & Jennifer Lopez

Nieodzownym elementem kubańskiej rzeczywistości jest dosyć kontrowersyjna postać Comandante (dowódcy/wodza), czyli Che Guevary, którego zdjęcia, malowidła i inne odtworzenia obecne są w każdym mieście, przy drogach i na pamiątkach. Ten element przejawia się także w muzyce jak np.

  Hasta Siempre Comandante 

w wykonaniu Buena Vista Social Club

Che na Placu Rewolucji w Hawanie

O Kubie się mówi, że jest wyspą jak wulkan gorąca. Ten żar, a właściwie ogień (candela) jest częstym motywem pojawiającym się w piosenkach. Przykład poniżej:

Candela w wykonaniu Buena Vista Social Club

Z Kuby przywiozłam też muzyczną pamiątkę, którą pierwszy raz usłyszałam w Casa de la Música w Santiago de Cuba i która zawiera całą esencję Kuby, jej piękna, kultury i dumy narodowej - piosenka Soy Cubana autorstwa José Ramón Sánchez.

A jej słowa mówią:

Chcę śpiewać muzykę kubańską (...)

Dlatego jestem Kubanka i umrę będąc Kubanką (...)

Nie znajdziesz takiej rzeki z przejrzystą wodą

Nie znajdziesz takiego źródła

najczystszego i krystalicznego

Ani doliny ani wzgórza,

ani słońca jak na wschodzie.

(...)

Całemu światu mówię, Kubanką jestem

 Soy cubana w wykonaniu Osdalgia

Wsłuchując się w teksty piosenek kubańskich, oprócz wszechobecnego tematu miłości częstym motywem jest... jedzenie i powtarzające się w piosenkach słowa jak np. calabaza (dynia) albo chicharrones (skwarki). Tekst poniższej piosenki mówi o muzyce kubańskiej, ale sprytnie wpleciony jest tam tekst o calabaza, który w dosłownym tłumaczeniu brzmi:

Y dale calabaza al pollo (dodaj dyni do kurczaka)

Esto es la música cubana (to muzyka kubańska)

Y no le digas chabacana (i nie mów, że jest bez wyrazu)

ale samo wyrażenie dar calabazas można w przenośni przetłumaczyć jako dać komuś kosza, zaś słowo pollo oprócz podstawowego znaczenia, czyli kurczak, także funkcjonuje na Kubie jako ładny mężczyzna lub kobieta.

Do posłuchania pod koniec piosenki: 

Jako że na Kubie króluje wieprzowina w każdej postaci to w wielu jadłospisach znajdziecie puerco, czyli pieczoną wieprzowinę lub lechón czyli pieczone lub smażone mięso z młodej świni. Nie mogło też zabraknąć piosenki o wieprzowinie, a właściwie skwarkach chicharrones, czyli coś za czym szaleje moja mama :-)

 piosenka o chicharrones

Wspomniane skwarki są elementem bardzo sławnego dania na Kubie, które z pewnością każdy z Was spróbuje będąc tam. To congrí, czyli ryż, fasola (frijoles) oraz wieprzowina, ewentualnie chicharrones i boczek. Congí jest bogatszą wersją ciekawie nazwanej potrawy Moros y Christiano, czyli  Maurowie i chrześcijanie, która składa się z ryżu podawanego z fasolą, które najpierw gotuje się osobno, a potem łączy. Takiego jedzenia możecie spróbować w casa particular, czyli u kubańskich rodzin gdzie najczęściej wynajmuje się pokoje lub w paladares. Słowo paladar, które używane jest wyłącznie na Kubie zostało zaczerpnięte z telenoweli brazylijskiej i oznacza rodzaj restauracji prowadzony zazwyczaj przez rodzinę, w której serwuje się typowe jedzenie kubańskie, tzw. comida criolla (kuchnia kriolska). Tutaj zazwyczaj dostaniemy wszechobecną wieprzowinę, ryż, rybę i vianda czyli warzywa uprawione typowo na Kubie takie jak juka (yuca), dynia (calabaza), banany (plátano), ziemniaki (papa), maniok jadalny (boniato) czy malanga. Uprawę wszystkich można zobaczyć m.in. na konnej wycieczce po dolinie Viñales.

uprawy w dolinie Viñales

jedzonko w paladares

Obok ryżu i wieprzowiny, wszechobecny jest także banan. Na wschodzie Kuby banana się gotuje, bo na surowo jest niejadalny. Na Kubie banana odkryłam na nowo, a moim ulubionym wydaniem są chicharritas, czyli smażone kawałki zielonego banana na głębokim tłuszczu i tostones czyli grubsze kawałki banana, które się gniecie i ponownie smaży. Skoro już mowa o grzechach kulinarnych to w Santiago de Cuba spotkałyśmy bardzo smaczne i kaloryczne churros, czyli smażone na głębokim tłuszczu słodzone pałeczki z ciasta, które przypominają trochę ciasto pączkowe. Można je też kupować z nadzieniem np. budyniowym albo czekoladowym. W takich momentach nie pamięta się o diecie :-)

chicharritas

churros

Gdy już jesteśmy najedzeni, a klimat kraju tropikalnego sprawia, że sięgnęlibyśmy po coś orzeźwiającego, to Kuba oferuje pyszne soki czyli jugos z tropikalnych owoców. Oprócz typowych tropikalnych owoców znanych na naszym rynku koniecznie trzeba spróbować soku z trzciny cukrowej (jugo de caña) tzw. guarapo czy kokosowego agua de coco. Bardzo popularny jest także sok z guayaba przypominający mi trochę naszą truskawkę.

 agua de coco

jugo de caña czyli guarapo

a te czerwone owoce to guayaba

Oprócz tego że na Kubie możecie także wypić sok z mango czy papai to słowa te mają ciekawe znaczenie. Jeśli ktoś się do was zwróci określeniem mango lub mangón to sprawi Wam komplement, mówiąc ładny, piękny. A jeśli zmieszamy ryż i mango (arroz con mango) to powstanie kubańskie zamieszanie :-) Ze słowem papaya trzeba uważać szczególnie w regionach zachodniej Kuby gdzie oznacza ono narząd płciowy żeński. Tam na papaję mówi się fruta bomba. W pozostałych częściach Kuby można używać słowa papaya.

Będąc na Kubie nie odmówcie sobie przyjemności spróbowania langosta enchilada (langusta), którą prawdopodobnie jedzą tylko turyści i cangrejo (homar). Najtaniej będzie w Viñales, ale w trakcie naszej wyprawy sprawdziła się zasada, że im bliżej morza tym smacznej. Najlepiej przygotowany homar jadłyśmy oczywiście u naszego gospodarza na Playa Larga, a langustę w Trinidad.

langosta enchilada 

zupa z cangrejo

A do Playa Larga dostałyśmy się używając naszego ulubionego środka transportu na Kubie, czyli taxi colectivo, taksówek które kursują między większymi miastami a koszty dzieli się między współpasażerów. Bardzo korzystny środek transportu tym bardziej, że po niewielkiej dopłacie i uzgodnieniu z kierowcą zatrzyma się po trasie tam gdzie chcemy.

Innym popularnym środkiem transportu na Kubie jest autobus, czyli guagua. Dla turystów wersja ekskluzywna w postaci Via Azul, a dla Kubańczyków ASTRO. Chociaż coraz częściej można zobaczyć bardziej zamożniejszych Kubańczyków w Via Azul. W mieście można poruszać się bardzo tanimi autobusami miejskimi, czyli ómnibus urbano czego spróbowałyśmy będąc w Camagüey. Początek podróży, tym środkiem transportu, był bez zarzutu... aż do kolejnego przystanku, kiedy autobus wypełnił się po brzegi, tak że ciężko było poruszyć palcem u nogi, a kierowca kazał tylko przechodzić dalej, uciskając ludzi jeszcze bardziej i bardziej... Na szczęście autobusy z których korzystałyśmy w Hawanie nie były tak straszne. W ostatnich dniach będąc jedynymi turystkami chcącymi wrócić do Guanabo lokalnym środkiem transportu starałyśmy się poznać zasady rządzące kolejką (cola) na Kubie. Zawsze należy się zapytać o ostatniego w baaardzo długiej kolejce: ¿Quién es el último? (czyt. Kien es el ultimo). Ostatecznie udało nam się trochę skrócić czas oczekiwania na naszą kolej, trochę wbrew panującym zasadom :-) A jeszcze jedną ważną zasadą w autobusach jest ustępowanie miejsca siedzącego kobietom w ciąży.

Via Azul

ómnibus urbano

nasza pierwsza taxi colectivo

W mieście też można się poruszać bici-taxi, czyli rowerową taksówką co nie jest łatwą pracą szczególnie jeśli jedzie się pod górę po drodze gdzie ktoś zwinął asfalt :-) Dla ryzykantów i szukających przygód i nowych znajomości jest jeszcze opcja łapania autostopu, czyli w dialekcie kubańskim hacer botella.

bici-taxi

tylko raz skorzystałyśmy z hacer botella

 Muzyka, język i kuchnia bardzo się przenikają na Kubie. Nasz pierwszy sympatyczny naciągacz przewodnik na koniach powiedział, że aby można było powiedzieć, że się naprawdę było na Kubie trzeba koniecznie spróbować rumu Havana Club, wypalić puro i "spróbować" kubańskiego chłopaka/dziewczyny (wersja do wybrania).

tekst napisała: Agnieszka Rabiega